مزاجشناسی و خودشناسی

مزاجشناسی و خودشناسی

تعریف ساده و خلاصه ی مزاج:

مزاج چیست؟

مزاجشناسی کلید حل بسیاری از مشکلات روحی و جسمی انسان است. اگر بدن آدمی را دقیقا بررسی کنیم میبینیم که اندام های متعددی تشکیل شده و هر اندامی از سلول های خاصی ساخته شده است. هماهنگی اندام ها نیز موجب سلامتی، حیات و ادامه ی آن می شود. به اصطلاح حکما بدن انسان از عناصر اربعه یا چهارگانه تشکیل شده است. از ترکیب ۴ عنصر غیرقابل تجزیه در بدن انسان، کیفیتی ایجاد میشود که به آن «مزاج» گفته میشود. تا از مزاج خودمان آگاه نباشیم و طبق آن رفتار نکنیم، نباید انتظار بدن و روحیه‌ای سالم داشته باشیم.

مزاجشناسی مساوی با خودشناسی است و تا مزاج خودمان را نشناسیم درواقع خودمان را نشناخته ایم. امام صادق (علیه السلام) میفرمایند: 

«خودشناسی این است که آدمی سرشت ها، ستون ها و ارکان چهارگانه خود را بشناسد».

➖عناصر شامل:

۱. آب عنصری

2. آتش عنصری

۳. خاک عنصری

۴. هوای عنصری

به این عناصر «ارکان» گفته میشود که هرکدام معرف کیفیتی هستند:

آب: سرد و تر(ایجاد کننده خلط بلغم)

آتش: گرم و خشک(ایجاد کننده خلط صفرا)

خاک: سرد و خشک(ایجاد کننده خلط سودا)

هوا: سرد و تر(ایجاد کننده خلط دم)

چون مزاج از ترکیب ارکان(آب، آتش، خاک و هوا) بوجود آمده است، پس بسته به میزان هررکن، مزاج متفاوتی ایجاد میشود.

با این تعریف ۹دسته مزاج کلی داریم:

۱. مزاج گرم

۲. مزاج سرد

۳. مزاج خشک

۴. مزاج تر

۵. مزاج گرم و تر

۶. مزاج گرم و خشک

۷. مزاج سرد و تر

۸. مزاج سرد و خشک

۹. مزاج معتدل

نکته:

به تعداد افراد عالم مزاج وجود دارد، در واقع مزاج مثل اثرانگشت منحصر بفرد است و هیچ دونفری مزاجشان یکی نیست.

آشنایی با تیپ های مختلف و شخصیت شناسی مزاج ها:

ویژگیهای مزاج گرم و خشک (اصطلاحاً صفراوی مزاج):

۱.این افراد لاغر اندام هستند اما مفاصل و استخوان‌‌بندی کشیده، درشت و برجسته دارند.

۲.پوست گرم و خشکی دارند.

۳.رنگ پوست و سفیدی چشم آن‌ها کمی به زردی می‌زند.

۴.موهای پرپشت و سیاه و گاهی مجعد دارند.

۵.به علت حرارت و خشکی زیاد بیشتر مستعد ریزش مو و تاسی سرند.

۶.خشکی دهان و عطش فراوان دارند.

۷.خیلی گرمایی هستند و در تابستان اذیت می‌شوند.

۸.ممکن است با خوردن خوراکی‌های خیلی گرم دچار خارش و کهیر شوند.

۹.نسبت به خوردن ترشی‌ها (سرکه، تمرهندی و لواشک) تمایل دارند.

۱۰.تمایل به خوردن سردی‌هایی مثل خیار، کاهو و هندوانه دارند.

۱۱.معمولا تمایل زیادی نسبت به شیرینی ندارند.

۱۲.نبض پر و قوی دارند.

۱۳.عروق برجسته در دست دارند.

۱۴.افراد گرم و خشک زود عصبانی شده و زود هم عصبانیتشان فروکش می‌کند.

۱۵.بسیار باانرژی و پرتحرک هستند.

۱۶.افراد باهوش، زیرک و پرحرفی هستند.

۱۷.در کارها چالاک و سریع هستند.

۱۸.افراد دقیق، منظم و تیزبین هستند.

۱۹.میل بالای جنسی و توان جنسی متغیر دارند.

۲۰.پیوسته، سریع و بلند صحبت می‌کنند.

۲۱.خوابشان کم و سبک است.

۲۲.معمولاً یبوست دارند.

۲۳.از حافظه و قدرت یادگیری بالایی برخوردار هستند.

۲۴.روابط اجتماعی آن‌ها قوی است.

۲۵.عجول و بی‌قرارند.

۲۶.آن‌هایی که مزاج گرم و خشک دارند، اصولاً از لحاظ اعمال بدنی و خصوصیات حیاتی از قدرت بالایی برخوردارند.

ویژگی‌های مزاج گرم و تر(اصطلاحاً دموی مزاج):

۱.افراد دموی درشت اندام و تنومند هستند و بدنی عضلانی و ماهیچه ای دارند. چهارشانه بوده با قفسه سینه پهن

۲.توپر هستن و استعداد نسبی چاقی دارند و آنان را نمی توان لاغر و کمر باریک کرد. قد متوسط تا بلند دارند.

۳.دست و پا و اندام درشتی دارند و کف دستشان پرگوشت است. 

۴.دارای پوستی سرخ و سفید یا سبزه و گلگون هستند. پوست بدن ایشان گرم، مرطوب و نرم با منافذ درشت است. 

۵.پرخون هستند به همین دلیل به راحتی چهره شان سرخ و برافروخته می شود.

۶.معمولا پرمو هستند. موهای پرپشت، ضخیم و مُجعد یا حالت دار دارند.

۷.رنگ موها متغیر است، مشکی، خرمایی، تیره یا روشن.

۸. سرعت رشد موها زیاد است. موهای آنان ریزش زیاد ندارد و دیر سفید میشود. در مردان در صورت ازدیاد گرما و سنین بالا ریزش مو و طاسی سر معمولا در وسط سر اتفاق می افتاد.

۹.منافذ پوستی درشتی دارند، گرمایی هستند، تعریق فراوان و عرق گرم دارند. حالت برافروختگی و کلافگی دارند.

۱۰.رگهای بدن به خصوص در پشت دستان، گردن، روی پاها و گاه پیشانی واضح و برجسته است.

۱۱.نبضی پر، وسیع، قوی، سریع و نرم دارند.

۱۲.رنگ سفیدی چشم گرایش به قرمزی دارد و عروق چشم مشخص است. 

۱۱.مزه دهانشان خصوصا صبح زود شیرین است. بزاق دهان زیاد و كم تشنه می شوند.

۱۲.رنگ زبان قرمز پررنگ است.

۱۳.قوی و پرانرژی و با قدرت بدنی بالا هستند.

۱۴.حرکات بدنشان چالاک و نسبتا سریع و با نشاط است. اما سرعت عمل آنها به افراد گرم و خشک ها نمی رسد. ولی دوام تحرک آنان بیشتر است و زود خسته نمی‌شوند. 

۱۵.نسبتا سریع صحبت می کنند. صدای قوی، محکم و رسایی دارند.

۱۶.خوش خواب هستند. زود به خواب می روند، خواب خوب و عمیقی دارند.

۱۷.اشتهای زیاد و خوراك خوبی دارند، توان هضم غذا در آنان بالاست و نفخ معده و معمولا یبوست ندارند. 

۱۸.میل و توان جنسی زیاد، فراوان و مداوم دارند.

۱۹.گرمایی هستند و تحمل سرما برایشان راحت تر است.

۲۰.افرادی با روابط اجتماعی بالا هستند.

۲۱.در زمان عصبانیت به اصطلاح خون جلوی چشمانشان را می گیرد و ممکن است دست به کارهای خطرناک بزنند.

۲۲.اعتماد به نفس بالایی دارند و اهل ریسکند. شجاع و جسور بوده و معمولا پیشرو و رهبر گروه می شوند.

۲۳.اهل معنویت و دارای گرایشات عرفانی هستند.

ویژگی های مزاج سردوتر(اصطلاحاً بلغمی مزاج):

۱.معمولا هیکلی درشت و قدی کوتاه دارند و استخوان بندی آنها نسبتا ریز است.

۲.تپل و چاق با چربی زیاد و استعداد بالای چاقی هستند.

۳. اگر چه ممکن است بعضی از آنها لاغر باشند با چاقی شکمی دارند و چاقی از ناحیه پهلو هم داشته باشند.

۴.شانه ها حالت افتادگی دارند و مفاصل شان قابل رؤیت نیست. معمولا دارای ورم در مچ پا هستند.

۵.دارای پوست روشن و شفاف هستند. پوست چهره و بدن آنان سفید و رنگ پریده است و منافذ ریزی دارد.

۶.پوستشان سرد و مرطوب، نرم و شل بوده و گاهی به علت رطوبت زیاد، در ناحیه زیر چشم و زیر گلو دچار چین خوردگی می شود. 

۷.کف دست و پایشان سرد است. در صورتی که رطوبت در بدنشان غلبه کند، پوست صورت حالت افتادگی پیدا می کند.

۸.موهای کم پشت، نرم، نازک، صاف و لخت به رنگ روشن و شفاف هستند که معمولا به رنگ بور، خرمایی یا قهوه‌ای روشن است.

۹.سرعت رشد موها کم بوده، ریزش زیاد دارند و زود سفید می شود.

۱۰.بدنشان هم کم مو یا دارای موهای کم و نازک است. 

۱۱.پوست آنان دارای منافذ ریز است، بنابراین تعریقشان کم بوده و در صورت تعریق، عرق سرد می کنند.

۱۲.رگهای کوچک و غیر برجسته و پنهان دارند.

۱۳.نبض سست، کم قدرت، کند، ضعیف، نرم و مبهمی دارند.

۱۴.سفیدی چشم آنان سفید رنگ است

۱۵.تشنه نمی شوند. ترشح بزاق دهان زیاد است و ممکن است در خواب، آب دهانشان جاری شود.

۱۶.زبان آنها بزرگ و مرطوب بوده و صورتی باردار و صورتی مایل به سفید است.

۱۷.انرژی و قدرت بدنی پایینی دارند و زود خسته می شوند.

۱۸.حرکات بدنیشان کند و بی نشاط است.

۱۹.کند، شل و کلمه به کلمه با صدای آرام و نارسا صحبت می کنند.

۲۰.در تمامی فصول سال سردشان است و بیشتر از دیگران لباس می پوشند.

۲۱.زیاد می خوابند و اغلب هنگام برخاستن از خواب همچنان احساس کسالت دارند. 

۲۲.هضم ضعیف و معده نفاخی دارند، معمولا یبوست ندارند و عرقشان کم رنگ و کم بو است. 

۲۳.تحملشان در گرسنگی کم است، اشتهای زیادی دارند. 

۲۴.تمایل زیادی به مصرف گرمی ها مثل شیرینی و ادویه و همچنین خوراکیهای شور دارند.

۲۵.میل و قدرت جنسی آنان کم و با تداوم کم است.

۲۶.تحمل سرما را ندارند، پوشیدن لباسهای گرم علاقۀ زیادی دارند. 

۲۷.تابستان فصل ایده‌آل برای این افراد است.

۲۸.درونگرا، آرام، ملایم و کم حرف هستند.

۲۹.همه چیز را راحت می گیرند و خود را درگیر چیزی نمی کنند. 

۳۰.آرام، صبور و صلح طلب بوده و رفتار بسیار مسالمت آمیزی با دیگران دارند.

۳۱.اهل سازشند و کم عصبانی می شوند. 

۳۲.دقیق و منظم هستند و در ایجاد نظم، باحوصله عمل می کنند. 

 ویژگی های مزاج سرد و خشک (اصطلاحاً سوداوی مزاج):

۱.سردوخشک ها معمولا لاغر بوده و دارای اندامی باریک و لاغر، ضعیف، غیر عضلانی و استخوان بندی ظریف هستند.  

۲.در صورت افزایش وزن از ناحیه میان تنه (کمر و شکم) چاق می شوند.

۳.رنگ پوستشان سبزه یا جوگندمی مایل به تیرگی یا سفید مایل به خاکستری است. پوست بدن سرد و خشک، بدون رطوبت و طراوت است.

۴.کف دست و پایشان سرد است و بروز لکه های تیره و خال در پوست این افراد شایع است.

۵.موهای سر نسبتا پرپشت، خشک و ضخیم یا مجعد بوده و رنگ موها معمولا سیاه و مات است. 

۶.ناخنهای شکننده ای دارند.

۷.پوست آنان دارای منافذ متوسط است و معمولا کم عرق می کنند. 

۸.خون آنها غلیظ است. رگهای دستشان پنهان نبوده، ولی نازک و تیره و غیربرجسته هستند.

۹.نبض آنها نسبتا کند و خالی، کم قدرت، سست، باریک، اما سفت و سخت است. 

۱۰.چشمان معمولا ریز و به رنگ میشی و قهوهای است. سفیدی چشمانشان تیره و کدر بوده و عروق آن واضح نیست. 

۱۱.دهانشان خشک و كم آب است. مزه دهانشان خصوصا در صبح ناشتا شور است.

۱۲.زبانشان خشک و صورتی تیره است.

۱۳.بینی خشک و شامّه قوی دارند.

۱۴.گوشهای تیزی دارند. تحمل سر و صدا را ندارند.

۱۵.قدرت بدنی و انرژی پایینی دارند.

۱۶.سرعت حرکاتشان کم تا متوسط است.

۱۷.آرام و حساب شده و با دقت صحبت می کنند. صدایشان رسا نبوده و نسبتا آرام است.

۱۸.سرمایی هستند و در فصول پاییز و زمستان معمولا بیشتر از دیگران لباس می پوشند.

۱۹.خواب افراد سوداوی کم و سبک است. دیر به خواب می روند و با کوچکترین صدایی از خواب می پرند.

۲۰.اشتهای کاذب فراوان دارند، یعنی زود به زود گرسنه می شوند، امّا خیلی زود هم سیر می شوند. به همین دلیل خوراکشان کم بوده، ولی اهل ریزه خواری هستند.

۲۱.توان هضم غذا در آنان بسیار كم است، نفخ معده فراوان دارند و سوزش سر معده در آنان شایع است. 

۲۲.تحریک و میل جنسی نسبتا زیادی دارند، ولی توان جنسی آنان کم است و اغلب دچار انزال زودرس هم هستند.

راه های تشخیص مزاج:

 ۸روش اساسی در تشخیص مزاج:

۱.لمس

۲.هیکل (چربی یا گوشت)

۳.حجم اعضاء و اندام

۴.تاثیر پذیری از کیفیات چهارگانه

۵.خواب و بیداری

۶.حرکات و رفتارها

۷.فضولات و مواد دفعی بدن

۸.حالات نفسانی

۱.لمس

لمس کردن یکی از مهمترین روش های تشخیص میزان گرمی و سردی و همچنین تری و خشکی میباشد.

احساس نرمی هنگام لمس دلیل بر رطوبت و احساس سفتی و سختی پوست دلیل بر خشکی مزاج میباشد

احساس حرارت هنگام لمس نشانه گرمی و احساس برودت(سردی) دلیل بر سردی مزاج است

نکته:

در هنگام لمس پوست، باید حرارت بدن شخص مورد نظر و طبیب یا شخص لمس کننده عادی باشد و نباید تحت تاثیر گرما یا سرما قرار گرفته باشد و هرچه شخص لمس کننده مزاج متعادل تری داشته باشد تشخیص دقیق تر خواهد بود.

۲.هیکل(چربی یا گوشت)

 افراد لاغر اندام دارای مزاج خشک هستن زیرا خشکی مانع رشد میشه و رطوبت عامل رشد هست.

 هیکل درشت و پرحجم دلیل بر رطوبت مزاج هست.

درشتی اندام اگر از چربی فراوان باشه دلیل بر اینه که رطوبت با سردی همراه شده(سردو تر اصطلاحاً بلغمی)

هیکل درشت اگر از کثرت و زیادی گوشت باشه دلیل بر گرمی مزاج هست(گرم و تر اصطلاحاً دموی)

۳. حجم اعضاء و اندام

وسعت و بزرگی قفسه سینه

دیده شدن عروق(رگ ها) از پس لایه های پنهان پوست

مشخص بودن مفاصل

شدت نبض

بزرگی دست و پا

بزرگی اندام جنسی دلیل بر گرمی مزاج هست

و

عکس موارد یاد شده دلیل بر سردی مزاج است

۴. تاثیر پذیری از کیفیات چهارگانه

 میزان تاثیرپذیری از کیفیات چهارگانه یعنی

. حرارت

. برودت

. رطوبت

. و یبوست(خشکی)

 دلیل بر حاکمیت همان مزاج است به این معنی که بدن نسبت به کدام کیفیت سریعاً تحت تاثیر قرار گرفته و واکنش نشان میدهد. مثلا اگر فردی بعد از خوردن ماست و خیار در بخشی از بدن احساس درد کند معلوم می شود، سرد و تر است یا بلغم بر بدن او غالب شده است.

۵. کیفیت خواب و بیداری

اعتدال در خواب نشانه اعتدال مزاج است

سردی و رطوبت باعث پرخوابی و سنگین خوابی میشود و گرمی و خشکی سبب بیداری و کم خوابی است.

گرم و خشک ها بیشترین مشکل خواب را دارند هم دیر خوابشان می برد و هم زود از خواب می‌پرند.

افزایش صفرا سبب می‌شود فرد در خواب حرکت کرده و گاهی مسافتهای طولانی را در خواب راه برود.

گرمی و رطوبت باعث پرخوابی و سنگینی خوابی میشود.

سوداوی ها نیز به خاطر خشکی مزاج سبک خواب هستند.

۶.حرارت و سکنات

سرعت بالای افعال و حرکات که در روانشناسی به صاحبان این ویژگی سمپاتیکو میگویند نشان از گرمی مزاج است.

گرم مزاجان تند حرکت می‌کنند، تند حرف می‌زنند و حرکات توأم با تشویش و اضطراب دارند.

عکس این ویژگی ها یعنی سرعت کند و همراه با طمانینه و خونسردی، دلالت بر سردی مزاج دارد.

۷.فضولات و مواد دفعی بدن

در اجابت مزاج(دفع) طبیعی باید به ازای هر وعده غذایی یک بار دفع انجام گیرد.

خشکی مزاج، سبب کاهش اجابت مزاج می‌شود که معمولاً در افراد گرم و خشک و سردوخشک یبوست دیده می‌شود.

گرمی مزاج و غلبه صفرا باعث میشود فضولات(ادرار، مدفوع، منی عرق) دارای بوی بد بوده، پررنگ و تیره شود.

عکس موارد بالا، دلیل بر سردی مزاج هست مثلاً فردی که سردی بر اوغالب است، رنگ ادرارش سفید و روشن است و کم بود می باشد.

دفع افراد سردو تر معمولاً بدون مشکل است.

۸.حالات نفسانی

قدرت و بلندی صدا، سرعت و پیوستگی کلام، عصبانیت زودهنگام، سرعت در حرکات، نشانه حرارت مزاج هستند.

افراد دارای مزاج گرم، پرکار، عجول و فعال هستن و زود با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند.

افراد سرد مزاج دارای ثبات بوده و کارها را به آرامی و بدون عجله انجام میدهند. این افراد درونگرا بوده و کمتر با دیگران میجوشند.

خون سردی سرد مزاجان باعث عصبانیت گرم مزاجان شده و آنها را کلافه می‌کند.

معمولاً سرد مزاجان ترسو بوده ولی گرم مزاجان جسور و شجاع هستند.

امروزه بخاطر سبک زندگی نادرست اکثر بدن ها دچار سوءمزاج و غلبه چند خلط شده اند.

یک فوت کوزه گری برای تشخیص آسان مزاج مزه ها و طعم ها:

قاعده کلی در تشخیص و فراگیری طبع خوراکیها درواقع برای تشخیص طبع همه خوراکیها این قاعده کافی است.

شیرینی جات: گرم (میزان گرمی، بستگی به میزان شیرینی دارد)

شوریجات: گرم و خشک

ترشی جات: سردو خشک

تندی ها: گرم و خشک

تلخی ها : گرم و خشک

گس ها و بی مزه ها: گرم و خشک

همانطورکه توضیح داده شد هر مزاج مختص یک شخص بوده و مثل اثر انگشت کاملا منحصر بفرد است. هر مزاج تدبیری دارد و هر فرد باید مراقبتهایی را که متناسب با مزاج خود میباشد انجام دهد.